Κυριακή 15 Μαρτίου 2015

Η Άλβανος του 1376,ένα άγνωστο ντοκουμέντο.

Η Άλβανος του 1376,ένα άγνωστο ντοκουμέντο.
Το επίθετο επιτάφιος-α-ο αναφέρεται σε κάθε τι που τοποθετείται πάνω σε τάφο.Φυσικά έτσι λέγεται και το γνωστό κουβούκλιο που περιφέρεται κάθε Μ. Παρασκευή στους ναούς μας,αφού πρώτα στο- λιστεί.Με το ίδιο επίθετο ονοματίζονται υλικά μέσα που για διάφορους λόγους έμπαιναν πάνω στο κου- βούκλιο του επιταφίου,αυτά μπορεί να ήσαν από χαρτί,από ξύλο,από ύφασμα και άλλα υλικά.
Επιτάφιο υφασμάτινο στόλισμα












Οι υφασμάτινοι επιτάφιοι στα Βυζαντινά χρόνια παρουσίαζαν εξαιρετική τέχνη και τεχνική.Κάποια από αυτά αποτελούν αριστουργήματα των διαφόρων ειδών της κεντητικής τέχνης.Με μεταξωτή κλωστή,κυρίως γυναίκες,αλλά και άντρες αποτύπωσαν σε αυτά τα υφάσματα σκηνές απ' τη ζωή του Χριστού.Οι δημιουργοί τους κατά κανόνα υπέγραφαν τις επιτάφιες δημιουργίες τους,παραδί- δοντάς μας σήμερα πλούσιες και ποικίλες πληροφορίες για την εποχή τους,γιατί δεν έβαζαν μόνο το όνομά τους,αλλά και ένα σωρό άλλα στοιχεία που οι ίδιοι επέλεγαν,παρέχοντάς μας έτσι απρό- σμενες πηγές για την εξέταση του παρελθόντος.
Σ' ένα υφασμάτινο επιτάφιο του 1376 από το Μπεράτι (Κατερίνα Κορρέ-Ζωγράφου,Το άτομο μέσα από τις κεντητές υπογραφές των Μεταβυζαντινών & Νεοελληνικών χρόνωνμας φανερώνεται μια πολύ χρή- σιμη,ίσως και εκρηκτική,πληροφορία.Έγραφε ο δημιουργός της: «…διά χειρός Γεωργίου του Αριανίτη και χρυσοκλαβάρη (χρυσοκεντητή),επί της αυθεντίας των υψηλοτάτων αυθεντών Σερβίας και Ρωμανίας και πάσης Αλβάνου,δι΄ εξόδου  και κόπου του πανιερωτάτου επισκόπου Καλλίστου Γλαβενίτζης (περίπου η ση- μερινή Βουλγαρία) και Βελεγράδων (σημερινό Βελιγράδι)».

Στην υπογραφή λοιπόν έχουμε για πρώτη φορά τον γεωγραφικό προσδιορισμό η Άλβανος.Στα 1376 είχε καταρρεύσει το Δεσποτάτο της Ηπείρου και η περιοχή είχε παραδοθεί στους Σέρβους από τους αδύνα- μους συνεχιστές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.Στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα ηγεμόνευσαν στην Ήπειρο τρείς Σέρβοι τσάροι.Στα 1376 διοικούσε ο δεύτερος,ο Θωμάς ο Β΄ Πρελούμπος,συναντώμενος και ως Πρελιούμποβιτς (Preljubovic).Γι' αυτό και στην υπογραφή αναφέρονται αυθέντες (πληθυντικός).Εν- νοούνται τόσο ο αυτοκράτορας,όσο και ο τοπικός τσάρος.Έχουμε σαφή την απόδειξη ότι το Χριστιανορ- θόδοξο στοιχείο παραμένει ακόμα στη περιοχή ακμαίο,ίσως και το ισχυρότερο.Βέβαια στην ευρύτερη αυ- τή επικράτεια συνυπάρχουν όχι υπό ειρηνικές συνθήκες,αλλά συμβατικές,Έλληνες,Σέρβοι,διάφοροι Λα- τινογενείς (που διεκδικούν τον Χώρο για τα Λατινικά βασίλειά τους,όπως Βενετία,Οτράντο κ.λπ.) και διάφορα ακαθόριστα φύλα που διαμένουν στην περιοχή.Όλοι αυτοί καλύπτονται από το γεωγραφικό όρο κάτοικοι της Αλβανίας.Η περιοχή είχε αναφερθεί παλιότερα από Βυζαντινούς συγγραφείς στο ουδέ- τερο (Άρβανον,Άλβανον,Άρβανα ή Άλβανα).
Το Δεσποτάτο της Ηπείρου από το 1315 έως το 1358
Στο επιτάφιο του Μπερατίου συναντάμε για πρώτη φορά,(όσο εγώ τουλάχιστον γνωρίζω) θηλυκό προσδιορισμό.Παρεμπιπτόντως, η Αλβανή ήταν περιοχή του Λατίου,κατά τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα (Ρωμαϊκή Αρχαιότητα βιβ. 14,κεφ. 8),η οποία κατετράφη υπό των Κελτών και μας πληροφορεί ότι η Τυρ- ρηνία και η Αλβανή ήσαν φιλάμπελοι,έδιναν καλό κρασί με λίγο κόπο (βιβ. 1, κεφ. 37).
Ο παράγωγος χαρακτηρισμός αλβανός ή αλβανίτης ή αρβανίτης δεν αποδίδει εθνική ταυτότητα,αλλά γεωγραφική καταγωγή.Υπό τον όρο αυτό υπάρχουν στα χρόνια εκείνα άσχετοι μεταξύ τους λαοί,δια- φορετικής εθνοφυλετικής σύστασης και εν πολλοίς εχθρικοί μεταξύ τους.Μέσα σε αυτήν την απίθανη σύγχυση,την ανθρώπινη σαλάτα,υπάρχουν και οι απροσδιόριστης προέλευσης Αλβανοί.Όταν θα επι- κρατήσει το Οθωμανικό Ιμπέριουμ εκεί,θα ξεκινήσει και το ξεδιάλεγμα όρων,λέξεων,εθνοτήτων,συνει- δήσεων και πεποιθήσεων.
Οι Έλληνες του Αρβάνου,Χριστιανοί Ορθόδοξοι,γηγενείς Ηπειρώτες,ως Αρβανίτες ασφυκτιούν στην κα- τακτημένη κοιτίδα τους από πλημμυρίδα αλλόφυλων,και μάλιστα Μουσουλμάνων,και κατευθύνονται προς το Νότο.Αν δεν ένιωθαν Έλληνες δεν θα είχαν λόγο να παραμείνουν σε αυτή την αρχική τους περιοχή,η οποία σταδιακά πέρασε από το Βυζαντινό [Ελληνικό] σκήπτρο στα χέρια άλλων,καθισταμένη έτσι εχθρικός δυσάρεστος χώρος για το ντόπιο πανάρχαιο Ελληνικό στοιχείο.Ένα μικρό δείγμα της ανα- μπουμπούλας που δέσποζε τότε σε αυτά τα μέρη είναι και τούτο: Το 1337 ο Ανδρόνικος Γ΄,αυτοκράτωρ του παραπαίοντος θνήσκοντος Βυζαντίου,έφτασε στη βόρεια Ήπειρο με ένα στρατό που εν μέρει ήταν συγκροτημένος από 2000 Τούρκους που τους είχε παράσχει ο σύμμαχός του,Ομούρ του Αϊδινίου.Είχαν αναφερθεί ταραχές στις περιοχές του Βερατίου και των Κανίνων ως συνέπεια των επαναλαμβανόμενων επιθέσεων των Αλβανών.Ο Ανδρόνικος νίκησε τους Αλβανούς και έστρεψε την προσοχή του στο Δεσπο- τάτο.Ο Έλληνας (ή όχι;) Βυζαντινός αυτοκράτορας για να καταπνίξει την ασυδοσία ακαθόριστων Αλβα- νών φυλάρχων στο Μπεράτι στέλνει εναντίον τους σώμα και από 2.000 Τούρκους.
Χάος…

Εδώ,η μελέτη της κ. Κορρέ: 

Γιάννης Β. Πέππας,Φιλόλογος

5 σχόλια:

  1. ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΤΟΣΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΟ.ΤΥΧΑΙΝΕΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ,ΩΣ ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ -ΣΥΡΡΑΚΙΩΤΗΣ ΝΑ ΑΣΧΟΛΟΥΜΑΙ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ,ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΡΒΑΝΙΤΩΝ ΕΔΩ ΣΤΗΝ ΑΧΑΙΑ.ΘΑ ΜΕ ΕΝΔΙΕΦΕΡΕ Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΑΖΙ ΣΟΥ ΚΑΙ ΩΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Μια μικρή διόρθωση στα τοπωνύμια:
    "...επισκόπου Καλλίστου Γλαβενίτζης (περίπου η σημερινή Βουλγαρία) και Βελεγράδων (σημερινό Βελιγράδι).."
    Η αναφερόμενη εδώ Glavenitza δεν πρέπει να συγχέεται με την σημερινή Glavinitsa της ΒΑ Βουλγαρίας, αλλά όπως αναφέρει ο σπουδαίος Βυζαντινολόγος Steven Runciman στο έργο του "A history of the First Bulgarian Empire":
    "...Glavenitza has been identified by Zlatarski (Izviestiya, pp. 70 ff.) as being between the upper waters of the Voiusa and the Osum, near Mount Tomor..." βρισκόταν κάπου στην Β. Ήπειρο. Βελέγραδα ήταν η μεσαιωνική ονομασία που είχε το Μπεράτι και δεν πρέπει να συγχέεται με το Βελιγράδι, παρ' όλο που είναι και οι δύο σλαβικές ονομασίες και σημαίνουν λευκή πόλη (Belο Grad)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πολύ χρήσιμη η παρέμβασή σου,αγαπητέ Βιβλιόφιλε (Δημήτρη).Είναι ευσταθής η "τοποθέτηση" της Επισκοπής στον Ηπειρώτικο χώρο,γιατί και μένα -αν και παρασύρθηκα απ΄ την "πρώτη ανάγνωση" των τοπωνυμίων- με προβλημάτιζε η μεγάλη έκταση δικαιοδοσίας της εν λόγω Επισκοπής.

      Διαγραφή
  3. Και εγώ Γιάννη από την Γλαβενίτζα είχα το ερέθισμα και ερεύνησα το τοπωνύμιο, έχοντας υπ' όψιν ακόμα και σήμερα τις δικαιοδοσίες των επισκόπων/μητροπολιτών που αναφέρονται πάντα σε κοντινές περιοχές. Ευτυχώς το διευκρίνιζε ο Ράνσιμαν στο προαναφερθέν έργο του "A history of the First Bulgarian Empire" στην υποσημείωση 6 (που παρέθεσα ολόκληρη) στην σελ. 128.
    Τα Βελέγραδα ήταν η βυζαντινή ονομασία που είχε το σημερινό Μπεράτι, η οποία όμως χρησιμοποιείται ακόμη ως εκκλησιαστικός τίτλος (μητροπολίτης Βελεγράδων). Το Μπεράτι πιστεύεται ότι βρίσκεται στην θέση της αρχαίας ελληνικής πόλης Αντιπάτρειας, η οποία υποθέτουμε (δυστυχώς δεν υπάρχουν αναφορές στις αρχαίες πηγές) ότι ιδρύθηκε από τον Κάσσανδρο και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του πατέρα του, Αντιπάτρου. Κατελήφθη το 200 π.Χ. από λεγεώνες υπό τον Σουλπίκιο Γάλβα. Σύμφωνα με τον Τίτο Λίβιο οι Ρωμαίοι κάλεσαν τους υπερασπιστές να παραδώσουν την πόλη, αλλά αυτοί αρνήθηκαν. Μετά την κατάληψη οι Ρωμαίοι κατέσφαξαν όλους τους ενήλικες άνδρες, γκρέμισαν τα τείχη και έκαψαν την πόλη.
    Με την ευκαιρία θα ήθελα να σε συγχαρώ για το εξαιρετικό άρθρο για τον υφασμάτινο επιτάφιο από το Μπεράτι. Το κράτησα στο Αρχείο μου για μελλοντική αξιοποίηση. Πολυτιμότατες οι πληροφορίες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Το Μπεράτι είναι αρβανίτικο τοπωνύμιο (βλ. Μπογιάτι,Χαρβάτι,Στράτι,Λιοσάτι). Η επιρρηματική κατάληξη -τι δηλώνει σε τόπο στάση. Το -μπερ(ι) ως β΄ συνθετικό (βλ. Ούλμπερι,Ντόρμπερι) δηλώνει μάλλον πληθύ του α΄ συνθ. Μπερ ως ουσιαστικό σημαίνει κοπάδι,επομένως και πλήθος,σώρευση,συλλογή. Ας ληφθεί υπόψη και το τουρκικό beriket. Οι αρβανίτες το ΄χαν ενσωματώσει ως "πλούσια σοδειά". Στη συνηθέστερη πρόποσή τους έλεγαν: "Σιντέτ,μπερικέτ ε λίγκα νε ντετ" [Υγεία,καλή σοδειά κι ο κακός στη θάλασσα]. Κατά την εκτίμησή μου μπεράτι σημαίνει βοσκότοπος ή φέουδο κάποιου ηγεμόνα με συναφές όνομα. Αφού η επίσημη ονομασία είχε σλαβοποιηθεί (Βελεγράδες),πάει να πει ότι η δυναμική λαότητα παρέμενε Ελληνοαρβανίτικη.Υπήρχε εναργής ελληνική κοινωνία που πολιτικά έφθινε,αλλά πολιτιστικά είχε διαποτίσει καταλυτικά κι ως τη ρίζα τους λογής έποικους της περιοχής.

      Διαγραφή

Τα σχόλια να σχετίζονται με την ανάρτηση και να είναι ευπρεπή.

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.